Học Linux terminal nhanh: tldr, cheat.sh và apropos cho người mới

Học Linux terminal (học Linux terminal) thường là rào cản đầu tiên với nhiều người tiếp cận hệ điều hành này—đặc biệt với những ai tới từ thế giới game, muốn mod, dựng server hay phát triển công cụ. Thay vì cố gắng ghi nhớ mọi lệnh và tùy chọn, có ba công cụ thực tế giúp bạn tiếp cận nhanh, giảm ma sát học tập và duy trì năng suất dài hạn: tldr, cheat.sh và apropos. Bài viết này trình bày chức năng, ví dụ cụ thể (bao gồm FFmpeg – một công cụ thường gặp trong xử lý media cho game) và cách cài đặt trên các bản phân phối phổ biến, đồng thời phân tích cách những công cụ này làm thay đổi cách cộng đồng kỹ thuật tiếp cận tri thức kỹ thuật.

Tldr — khi bạn cần ví dụ ngắn gọn

Tldr (too long; didn’t read) cung cấp các “cheat sheet” ngắn gọn cho tên lệnh: các tùy chọn phổ biến và ví dụ thực tế. Thay vì đọc man page dài, tldr cho bạn những lệnh hữu dụng nhất trong hầu hết trường hợp. Dự án có kho cheat sheet hơn 6.000 lệnh cho Linux và nhiều lệnh cho Windows/macOS.

Ví dụ: để xem cheat sheet của FFmpeg, chạy:

tldr ffmpeg

Các mục trong tldr không cam kết thỏa mãn mọi nhu cầu chuyên sâu, nhưng nêu bật các flag thường dùng—ví dụ -codec:v trong FFmpeg, nơi v biểu thị video và được hiểu nhanh qua ngữ cảnh.

Cửa sổ terminal hiển thị man page của FFmpeg với phần codec được đánh dấu, minh họa ý nghĩa 'v' là video

Tldr tải nội dung từ kho GitHub của dự án. Bên cạnh công cụ dòng lệnh còn có web app và nhiều client (hơn 85). Cài đặt client cổ điển trên một số distro:

• Debian/Ubuntu:

  sudo apt install tldr-py

• Fedora:

  sudo dnf install tldr

• Arch:

  sudo pacman -S tldr

Tldr phù hợp khi bạn cần ví dụ nhanh, làm nhiệm vụ “bootstrap” tư duy thao tác terminal một cách hiệu quả.

Cheat.sh — tldr mở rộng, trả lời theo ngữ cảnh

Cheat.sh là một nguồn cheat sheet phong phú hơn, không chỉ cho lệnh shell mà còn cho các vấn đề lập trình. Kết quả trả về chi tiết hơn tldr và công cụ script/cli của cheat.sh hỗ trợ truy vấn linh hoạt và lập kịch bản.

Sử dụng nhanh với curl:

curl https://cheat.sh/ffmpeg

Hoặc dùng script (sau khi cài):

cht.sh ffmpeg

Cheat.sh có một shell tương tác:

cht.sh --shell

Nó hiểu cả truy vấn theo dạng câu hỏi:

cht.sh python reverse a list

Và khi kết hợp fzf, bạn có thể chọn tương tác:

cht.sh `cht.sh :list | fzf`

Giao diện FZF hiển thị danh sách lệnh lấy từ cheat.sh, tìm kiếm FF để chọn lệnh liên quan FFmpeg

Cách cài script (nếu muốn đưa vào PATH):

mkdir -p ~/.local/bin
echo 'export PATH="$PATH:$HOME/.local/bin"' >> ~/.bashrc
source ~/.bashrc
curl -s https://cht.sh/:cht.sh | install /dev/stdin ~/.local/bin/cht.sh -m 755

Trước khi dùng cht.sh shell, cần cài rlwrap:

• Debian/Ubuntu:

  sudo apt install rlwrap

• Fedora:

  sudo dnf install rlwrap

• Arch:

  sudo pacman -S rlwrap

Cheat.sh phù hợp khi bạn cần câu trả lời chi tiết hơn, muốn tích hợp vào script, hoặc tìm giải pháp lập trình/kinh điển cho tác vụ cụ thể trong phát triển game, xử lý media hay automations.

Apropos — khi bạn không biết tên lệnh

Apropos tìm kiếm mô tả trong man pages dựa trên từ khóa. Đây là công cụ để khám phá khi bạn không chắc tên lệnh phù hợp.

Ví dụ:

apropos ffmpeg

Lệnh trên tương đương:

man -k ffmpeg

Apropos quét phần mô tả man pages, nên khi đặt câu truy vấn hãy nghĩ tới những từ khóa mô tả chức năng. Mặc định nó khớp bất kỳ từ nào; dùng flag --and để yêu cầu tất cả xuất hiện:

apropos --and ffmpeg converter

Bạn cũng có thể giới hạn theo section (man pages được chia thành section):

apropos --section 1 ffmpeg

Nếu bạn dùng fzf và muốn mở man page trực tiếp, có thể thêm hàm tiện ích vào .bashrc:

manpick() {
  (( $# == 0 )) && return
  apropos --section 1 "$@" | fzf | awk '{print $1}' | xargs man
}

Sau đó chạy manpick archive để chọn nhanh man page liên quan.

Apropos thường được cài sẵn; nếu thiếu, cài gói man-db theo distro.

Ứng dụng trong bối cảnh phát triển game và cộng đồng

Những công cụ này không chỉ hữu ích cho quản trị hệ thống hay lập trình viên mà còn cho cộng đồng game: modder cần xử lý media (FFmpeg), người vận hành server cần lệnh nhanh, hay tác giả hướng dẫn muốn viết cheat sheet rõ ràng. Chúng giảm rào cản tiếp cận tri thức, cho phép chia sẻ biết đâu thành tài nguyên mở cho cộng đồng kỹ thuật. Về mặt văn hóa tri thức, tldr và cheat.sh biểu hiện xu hướng tóm lược tri thức kỹ thuật để phục vụ thực hành nhanh — một xu hướng phù hợp với nhịp độ đời sống số và cộng đồng game trẻ.

Kết luận

Tldr, cheat.sh và apropos là ba công cụ bổ trợ lẫn nhau: tldr cho ví dụ nhanh, cheat.sh cho câu trả lời chi tiết và scriptable, apropos cho khám phá khi bạn không biết tên lệnh. Kết hợp chúng cùng fzf, rlwrap hay các tiện ích shell khác sẽ tạo thành bộ công cụ giúp học Linux terminal hiệu quả và phục vụ các công việc liên quan đến phát triển game, xử lý media hay quản trị server. Hãy thử từng công cụ, bắt đầu với lệnh đơn giản như tldr ffmpeg, và chia sẻ trải nghiệm hoặc câu hỏi của bạn bên dưới để cộng đồng cùng phát triển.